Lipa szerokolistna
Tilia platyphyllos L.
Wydział Pedagogiki i Psychologii - 2014
Wydział Nauk Społecznych - od 2019
Opis botaniczny
Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos L.) – należy do rodziny lipowatych (Tiliaceae). Okazałe drzewo o wysokości ok. 40 m, z wysoko sklepioną, gęstą i zwartą koroną. Występuje w płd. i środkowej Europie. W Polsce dziko występuje na południu, na niżu i niższych położeniach górskich. Drzewo ciepłolubne, wymagające żyznych i świeżych gleb.
Pień prosty, u starych okazów bardzo gruby. Kora ciemnoszara lub brunatno-szara, chropowata z płytkimi bruzdami, później głęboko spękana. Młode pędy aksamitno owłosione, zimą oliwkowozielone, od strony nasłonecznionej silnie zaczerwienione. Liście pojedyncze, sercowate, większe niż u lipy drobnolistnej (ok. 12 cm), bardziej miękkie i delikatne, z obu stron owłosione, spodem zielone i owłosione białymi włoskami. Ogonek owłosiony i krótszy od blaszki liściowej. Wierzchołek liścia wyciągnięty w ostry koniec, liście brzegiem regularnie ząbkowane. Wszystkie nerwy odstająco owłosione i wyraźnie wystające.
Kwiaty zebrane najczęściej po 3 w zwisające kwiatostany, których szypuła zrośnięta jest z błoniastą podsadką, będącą organem lotnym owocostanów. Kwitnie ok. 2 tygodnie wcześniej niż lipa drobnolistna – już w czerwcu. Dojrzewające na przełomie września i października owoce to filcowato owłosione, podługowato-kuliste orzeszki, o twardych ścianach z wystającymi pięcioma żeberkami.
Opis drewna językiem obszaru wiedzy wydziału
Drzewa – ten powszechny fragment roślinnego świata wydaje się dobrze wpisywać w opis akcentów naukowości psychologii czy ważnych zagadnień pedagogiki – „Naprawdę to drzewa są naszymi rodzicami, / Poczęliśmy się z dębu, może, jak chcą Grecy, z jesionu” – pisze Czesław Miłosz, określając pokrewieństwo drzew i ludzi. Tak, jak drzewo nie jest jedynie tym, co na pierwszy rzut oka widoczne, i kryje w ziemi to, czemu zawdzięcza życie, tak ważnym punktem zainteresowań obydwu dyscyplin wydają się być „korzenie”, więc to, co niewidoczne acz kluczowe dla kształtu ludzkich myśli i zachowań. Tak, jak słoje drewna wytworzone przez tkankę twórczą – kambium – są śladem „przeżyć” drzewa, tak na całej długości ludzkiej biografii odciskają się towarzyszące jej okoliczności, genetyczne podłoże, z którego człowiek wyrósł, i kulturowa gleba, w którą wrasta. W konsekwencji, w tle psychologiczno-pedagogicznego namysłu, zawsze wybrzmiewa pytanie o zakres wpływu, a więc o granice pracy „ogrodnika” i jego wyobrażeń o przyszłości.
Historia wykorzystania drewna w obszarze wiedzy wydziału
O pierwszej drewnianej grzechotce legenda mówi, iż powstała w czasach Platona, jednak najstarsze odnalezione drewniane zabawki pochodzą z ok. 3100 lat p.n.e. Często spotykane dziś drewniane klocki edukacyjne John Locke zalecał już w XVII wieku. Drzewo związane jest z najbardziej pierwotnymi czynnościami: dawało schronienie, pożywienie, oznaczało terytorium, ale także tworzyło przestrzeń dla twórczości: Isaac Newton potrzebował dla swych odkryć jabłoni, Jan Jakub Rousseau – piewca błogiej bliskości człowieka i natury – tworzył pod jadalnym kasztanem w Montmorency. Niemniej, jest i ciemna opowieść o styku drewna i ludzkiej kreatywności. Znane są dawne narzędzia tortur o takich nazwach, jak „drzewo strachu”, „drewniany koń” czy też „drewniany osioł”. Drewno służyło wymuszaniu dyscypliny (dyby, kije, brzozowa rózga czy drewniana linijka). Pedagogiczność i psychologiczność drzew i drewna nie jest zatem li tylko domeną pozytywnego myślenia i zieloną sielanką z tekstów Rousseau.
Zastosowanie drewna dziś w obszarze wiedzy wydziału
Naturalność drewna czyni je chyba najbardziej godnym zaufania materiałem – bezpiecznym, jednocześnie trudnym do „podrobienia” i jakby żywym (wspomnijmy historię Pinokia). Drewniane zabawki przez swoją prostą formę zostawiają przestrzeń dla inwencji, a sąsiedztwo drzew sprzyja budowaniu łagodnej osobowości. Jednakże nadal najbardziej spektakularnym użyciem drewna w kontekście możliwości rozwojowych człowieka jest papier – nawet elektroniczne dokumenty nadal zachowują kształt kartki. Troska o środowisko naturalne wymaga odpowiednich postaw indywidualnych i społecznych, stąd potrzeba edukacji ekologicznej czy ekopsychologii. W tym duchu coraz częściej prowadzone są społeczne akcje sadzenia drzew (także w ramach edukacji historycznej, np. Aleja Sprawiedliwych w żydowskim muzeum Jad Waszem).