Logo Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska

Klon jawor
Acer pseudoplatanus L.

Wydział Biologii i Ochrony Środowiska - 2014

Wydział Humanistyczny - od 2019

Opis botaniczny

Klon jawor, jawor, klon jaworowy (Acer pseudoplatanus L.) – jest drzewem z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Naturalnie występuje w górach i na wyżynach środkowej Europy i zachodniej Azji w zakresie wysokości od 500 do 1500 m n.p.m. w Polsce buduje drzewostany głównie lasów górskich, wyżynnych i mieszanych na pogórzu. Wraz z bukiem i jodłą stanowi składnik lasów regla dolnego Sudetów i Karpat. Jest drzewem długowiecznym i może osiągać wiek do 500 lat.

Pień ma prosty o ciemnoszarej korze, początkowo gładkiej, potem spękanej i łuszczącej się miejscami pokryta czarnym, przypominającym sadze nalocie. Korona (do 30 m wysokości) szeroko rozpostarta, wysoko osadzona. Jest największym rodzimym klonem. Grube liście z wierzchu są ciemnozielone i matowe, od spodu szarozielone, lekko owłosione na nerwach, zwykle pięcioklapowe, ułożone naprzeciwlegle o rynienkowatych ogonkach długości 15 a nawet 20 cm. Klapy liściowe są głęboko wcięte, nieregularnie i grubo piłkowane, spiczaste. Jesienią liście klonu jawora przebarwiają się charakterystycznie na jasnożółty kolor.

Kwitnie w maju, po rozwinięciu liści, żółtawozielonymi kwiatami, zebranymi w zwisające grona. Jest gatunkiem owadopylnym, bardzo nektarodajnym. Owoce to dojrzewające jesienią kuliste orzeszki z dwoma skrzydełkami, rozwartymi pod ostrym kątem ok. 60°, tzw. noski o długości 3–5 cm. Jako drzewo odporne na choroby i szkodniki, na nizinach często sadzony jako drzewo parkowe i alejowe.

Opis drewna językiem obszaru wiedzy wydziału

Drewno (ksylem), roślinna tkanka przewodząca zbudowana z naczyń (drzewa liściaste) lub cewek (drzewa iglaste) odpowiedzialna za transport wody z solami mineralnymi. Ksylem wraz z floemem odpowiedzialnym za transport produktów fotosyntezy są wytworem tkanki twórczej – merystemu bocznego (kambium). Drewno pełni też funkcje magazynujące i mechaniczne. Drewno może być typu rozpierzchło-naczyniowego (jak u Acer) lub pierścieniowo-naczyniowego. w skład drewna, oprócz struktur przewodzących wchodzą także włókna drzewne i sklereidy, tzw. twardzica, pełniąca funkcję wzmacniającą. Miękisz drzewny to komórki żywe drewna żyjące nawet 40 lat. w drewnie mogą być również kanały żywiczne i mleczne.

Historia wykorzystania drewna w obszarze wiedzy wydziału

W 1665 roku z użyciem prostego mikroskopu Robert Hook odkrył „komórki” w korku okrywającym drewno. Drewno zawsze służyło do wyrobu mebli do przechowywania okazów przyrodniczych i do produkcji sprzętu laboratoryjnego, jak statywy, uchwyty, modele anatomiczne. Rdzeń pędu bzu, w którym po nacięciu umieszczony był fragment innej tkanki, pozwalał łatwo otrzymać preparaty anatomiczne do mikroskopii świetlnej. w inżynierii środowiskowej drewno było podstawowym budulcem konstrukcji chroniących przed powodziami, śnieżycami, osuwiskami czy lawinami. w latach 20. XX wieku amerykański astronom A.E. Douglass, założyciel Laboratory of Tree-Ring Research na Uniwersytecie Stanu Arizona w Tucson, opracował podstawy stosowanej do dziś dendrochronologii do analizy np. zmian w ekosystemach.

Zastosowanie drewna dziś w obszarze wiedzy wydziału

Drewno to podstawa współczesnej dendrochronologii, jest kroniką zdarzeń jakie miały miejsce w trakcie jego formowania. Zapis układu komórek kambium u drzew iglastych w warstwach ksylemu jest niezwykle dokładny w trakcie całego roku, natomiast u drzew liściastych jedynie na granicy słojów rocznych. Analiza układu komórek drewna pozwala prześledzić wpływ czynników biotycznych (zasobność gleby) i abiotycznych (wilgotność, nasłonecznienie) i czynników losowych (pożary, powodzie, susze, gradacje szkodników) wpływających na wzrost kambium w trakcie formowania drewna. Jest także „zamrażarką” zmian środowiska, miejscem odkładania się zanieczyszczeń, w tym promieniotwórczych. Drewno to materiał do budowy uli, budek dla ptaków i małych ssaków a także „domków” dla samotnych pszczół. Miękkie i lekkie drewno olchowe służy do konstrukcji rozpinadeł do motyli. Nowe technologie w ortopedii wskazują na drewno, po odpowiedniej obróbce, jako substytut kości.