logo Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji

Grab pospolity
Carpinus betulus L.

Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji - 2014

Wydział Humanistyczny - od 2019

Opis botaniczny

Grab pospolity (Carpinus betulus L.) – niewielkie drzewo (do 20 m) z rodziny leszczynowatych (Corylaceae), występujące w lasach liściastych i mieszanych Europy Środkowej, po Azję Mniejszą i Iran. Dominuje w bogatych i wielogatunkowych lasach mieszanych, tzw. grądach rosnąc razem z dębem i bukiem, przede wszystkim na niżu i pogórzu, rzadko w górach do 800 m n.p.m.

Ze względu na gałęzie odchodzące pod kątem ostrym od pnia na niskiej wysokości ma szeroką i miotlastą koronę. Kora jest gładka i ciemno-popielatoszara z jaśniejszymi smugami. Pędy cienkie i wiotkie, pączki liściowe przylegają do pędów. Liście pojedyncze, wąskojajowate lub eliptyczne do 10 cm długości, brzegiem ostro podwójnie piłkowane na krótkim ogonku (do 1,5 cm). Liście z wierzchu są żywo zielone, spodem jaśniejsze jesienią przebarwiają się na piękny żółty kolor.

Kwitnie na przełomie kwietnia i maja, kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w oddzielne zwisające kłosy. Owoce to małe żebrowane orzeszki umieszczone u nasady dużego trójklapowego skrzydełka, zebrane w zwisające dekoracyjne owocostany. Grab to od wieków uprawiane drzewo leśne, spośród krajowych drzew liściastych najlepiej znosi cień i przycinanie, stąd wykorzystywany jako drzewo szpalerowe i na formowane żywopłoty.

Opis drewna językiem obszaru wiedzy wydziału

Drewno to wykorzystywany od tysięcy lat naturalny i solidny budulec, który jest jednym z najbardziej cenionych w ludzkiej kulturze. w perspektywie antropologicznej drewno uznawane jest za element żeński, związany z narodzinami i wzrostem. Jest kojarzone z plastycznością i uniwersalnością. Oznacza budowanie, formowanie, nadawanie kształtu, konstruowanie. Zapewne z powodu swojej struktury i funkcji stanowi odpowiednik ludzkiego charakteru. Oznacza zdolność człowieka do samokształcenia i formowania osobowości już od dziecka. Drewno symbolizuje także podatność na zewnętrzne wpływy środowiska, zwłaszcza w młodym wieku. Przekrój drewna ukazuje słoje będące odbiciem przeżyć i doświadczeń nabywanych przez długie lata życia. Drewno oznacza również ochronę: drewnianymi palisadami chroniono grody, palenie drewnem chroniło przed zimnem, a ochrona moc magiczna wyraża się wciąż „odpukiwaniem w niemalowane”.

Historia wykorzystania drewna w obszarze wiedzy wydziału

Drewno było materiałem, z którego dzieci robiły najprostsze zabawki, np. brzozowe gałązki wykorzystywały do gry w bierki, w wierzbie drążyły piszczałki, a w swoich rymach przywoływały „jaworowych ludzi, którzy budują mosty dla Pana starosty”. z drewna były wykonywane instrumenty pasterskie: piszczałki robiono z dzikiego bzu, trombity z drewna świerkowego, a rogi pasterskie z jaworu lub olchy. Dostępne w danym regionie gatunki drzew iglastych stanowiły podstawowy budulec w tradycyjnej architekturze mieszkalnej, gospodarczej i sakralnej. w otoczeniu drzew stawiano drewniane kapliczki i krzyże przydrożne. Ich florystyczną aranżacją były określone zespoły konkretnych odmian w obrębie danego gatunku, tj. dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, jesion wyniosły, klon jaworowy, brzoza brodawkowata, świerk pospolity, kasztanowiec biały, topola czarna, wierzba biała i jarząb pospolity. Drzewa te swą sylwetą tworzyły doskonałe tło dla małej architektury sakralnej, stanowiąc integralną część krajobrazu polskiego.

Zastosowanie drewna dziś w obszarze wiedzy wydziału

Drewno jest jednym z podstawowych materiałów stosowanych we wzornictwie inspirowanym sztuką ludową, określanym mianem etnodizajnu. Niezmiennie materiał ten stanowi popularny budulec w architekturze, wpisującej się zwłaszcza w nurt ekologiczny. z tego tworzywa powstają także elementy wyposażenia wnętrz, tj. meble, przedmioty codziennego użytku czy ozdoby nawiązujące ornamentyką lub technologią do tradycyjnego rękodzieła. Drewno jest wykorzystywane do produkcji zabawek, nie tylko tych wzorowanych na zabawkach ludowych, ale również specjalistycznych pomocy edukacyjnych rozwijających motorykę dziecka, jego pamięć i wyobraźnię. Ścięte drzewa są wciąż istotnym elementem obrzędowości, czego dowodem jest przystrojona choinka, stanowiąca najbardziej rozpoznawalny atrybut Świąt Bożego Narodzenia.