Jarząb pospolity, jarzębina
Sorbus auccuparia L.
Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii - 2014
Wydział Humanistyczny - od 2019
Opis botaniczny
Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus auccuparia L.) – niewysokie drzewo nierzadko o kilku pniach, dorasta do 5-15 m, z rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje w całej Europie, aż po Syberię. w Polsce pospolita na niżu i w górach aż po piętro kosodrzewiny. Rośnie zwykle w widnych lasach liściastych, świerkowych lub na skraju lasów, także w zadrzewieniach śródpolnych.
Korona nieregularna, przeważnie luźno ugałęziona. Pień dobrze widoczny aż do górnych partii korony. Kora u młodych drzew srebrzystoszara, z czasem bardziej matowa, drobno spękana. Młode pędy miękko owłosione, pąki duże, przylegające do pędu i owłosione. Liście złożone, nieparzystopierzaste, z 4–9 par listków. Listki jajowato-lancetowate, siedzące lub krótkoogonkowe. Brzeg listków grubo piłkowany w górnej części blaszki, w dolnej części całobrzegi. Liście z wierzchu ciemnozielone, pod spodem szarozielone i srebrzysto owłosione.
Kwiaty białokremowe, zebrane w gęste, płaskie i okazałe baldachogrona. Kwitnie w maju. Owoce jabłkowate, kuliste o średnicy ok. 8 mm, od pomarańczowych do szkarłatnoczerwonych, jadalne, ale cierpkie/gorzkie, stanowiące jednak ulubiony pokarm ptaków i ssaków. Sadzony w zielni miejskiej, szczególnie dekoracyjny podczas dojrzewania owoców i jesiennego przebarwiania liści. Gatunek pionierski – odznacza się niewielkimi wymaganiami glebowymi, dobrze znosi zacienienie.
Opis drewna językiem obszaru wiedzy wydziału
Drewno to naturalny materiał kompozytowy o osnowie polimerowej wzmacnianej ciągłymi włóknami polimerowymi, zbudowanymi głównie z celulozy – 45% (polimer 3000 – 14000 cząsteczek glukozy), hemiceluloz – 30% (ok. 300 cząsteczek cukrów prostych wzbogaconych kwasami uronowymi) i ligniny – 20% oraz białka, skrobi, garbników, olejków eterycznych i substancji mineralnych z których po spaleniu powstaje popiół. Drewno wykazuje złą przewodność cieplną i elektryczną – jest dobrym izolatorem. Łatwo wchłania lub oddaje wilgoć aż do uzyskania stanu równowagi z otoczeniem. Procesom tym towarzyszy jego pęcznienie lub kurczenie się. Od wilgotności i rodzaju drzewa zależy jego gęstość i waha się od 470 kg/m³ dla świerka do 830 kg/m³ dla grabu (przy 15% wilgotności). Barwa drewna drzew krajowych jest jasnożółta do brązowej. Zapach jest specyficzny gatunkowo i pochodzi od żywic, olejków eterycznych i garbników.
Historia wykorzystania drewna w obszarze wiedzy wydziału
Proste drewniane przyrządy przyczyniły się do wielu kluczowych odkryć i wynalazków. w starożytnym Rzymie, od 440 r p.n.e. posługiwano się drewnianym liczydłem zwanym abakiem (abacus), prekursorem dzisiejszych maszyn liczących. Według legendy, Isaak Newton (1642–1727) sformułował prawo powszechnego ciążenia, obserwując spadające z drzewa jabłko. Tomasz Edison skonstruował fonograf, w którym zapisywano dźwięk na drewnianym wałku pokrytym woskiem (1889). Przełomem zastosowania drewna było otrzymanie papieru z celulozy i ścieru drzewnego w XIX w. w 1867 roku na wystawie w Paryżu została przedstawiona maszyna do produkcji papieru z celulozy, zastępując dotychczasowe drogie surowce jak jedwab lub włókna tkanin.
Zastosowanie drewna dziś w obszarze wiedzy wydziału
Drewno to nieoceniony surowiec w takich gałęziach przemysłu jak: chemiczny, petrochemiczny, papierniczy, spożywczy, meblowy, budowlany. Jest źródłem celulozy, hemicelulozy oraz ligniny. z celulozy oraz hemicelulozy na drodze hydrolizy uzyskuje się m.in. glukozę, a z tej etylen, co związane jest z pozyskaniem paliwa – etanolu. Obecnie 10% biopaliwa mamy z odnawialnych surowców, jak drewno. Odpady z przetwórstwa drewna to źródło olejów, terpentyny i kwasów tłuszczowych. Piroliza drewna daje blisko 200 związków chemicznych. Termoliza drewna prowadzi do uzyskania węgla drzewnego i dalszego jego zastosowania w filtrach i maskach gazowych oraz w… grillach. Drewno jest obiecującą drogą przestawienia gospodarka światowej ze źródeł nieodnawialnych (gł. ropy naftowej) na odnawialne, umożliwiając wytwarzanie chemikaliów z lignocelulozy. w Niemczech, w 2012 roku powstała pierwsza biorafineria produkująca biomasę lignocelulozową z drewna bukowego.